غزل ۲۵۵ حافظ

یوسف گم گشته بازآید به کنعان غم مخور

کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور

ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن

وین سر شوریده باز آید به سامان غم مخور

گر بهار عمر باشد باز بر تخت چمن

چتر گل در سر کشی ای مرغ خوشخوان غم مخور

دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت

دائما یکسان نباشد حال دوران غم مخور

هان مشو نومید چون واقف نه‌ای از سر غیب

باشد اندر پرده بازیهای پنهان غم مخور

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی بر کند

چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم

سرزنشها گر کند خار مغیلان غم مخور

گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید

هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور

حال ما در فرقت جانان و ابرام رقیب

جمله می‌داند خدای حال گردان غم مخور

حافظا در کنج فقر و خلوت شبهای تار

تا بود وردت دعا و درس قرآن غم مخور

معنی و تفسیر شعر

معنی بیت ۱

یوسف گمشده باز به کنعان بازخواهد گشت و کلبه غمها سرانجام به گلستان شادمانی تبدیل می شود، پس غصه مخور.

معنی کلمات بیت ۱

کنعان: سرزمین فلسطین امروزی

کلبه‌ی احزان: کلبه‌ای که حضرت یعقوب در آن و در فراق یوسف گم گشته ساخت و غم هجران پسر را در آن نیکو داشت تا به افسانه‌ای تبدیل شد

احزان: جمع حُزن، اندوه ها

آرایه های ادبی بیت ۱

تلمیح: اشاره کلی بیت به داستان حضرت یوسف (ع) و حضرت یعقوب (ع) در قرآن کریم

تضمین: حافظ مصراع دوم بیت اول را از شمس الدین محمد (قرن هفتم) صاحب دیوان جوینی تضمین کرده است.

تضاد: تضاد میان کلبه‌ی احزان و گلستان

تناسب: تناسب میان یوسف، گم گشته و کنعان

معنی بیت ۲

ای دل رنج دیده و غمگین من، حالت بهتر از این خواهد شد پس ناامید مشو و سرآشفته باز آرام و قرار خواهد یافت پس غم مخور.

معنی کلمات بیت ۲

بِه: بهتر، خوب و نیکو

سرِ شوریده: سرپرمشغله، سری که غم و تشویش زیادی دارد.

آرایه های ادبی بیت ۲

جناس: جناس میان به و بد در مصرع اول و بین به، به در مصرع اول و دوم

کنایه: دل بد مکن کنایه از “غصه نخوردن” و “ناراحت نبودن” است

سامان: آرام و قرار، نظم و انضباط

معنی بیت ۳

ای مرغ خوشخوان غم مخور زیرا اگر بهار عمر بر قرار باشد باز بر تخت گل نشسته و چتر گل را روی سر خواهی کشید.

معنی کلمات بیت ۳

دور گردون: گردش آسمان، گردش روزگار

گر: مخفف کلمه “اگر”

دو روزی: مدت کوتاهی، اندکی

مراد: مقصود، هدف

دائماً: همواره

آرایه های ادبی بیت ۳

جناس: جناس میان “گر و بر”، “دور و دو” و “گر دو و گردون”

واج آرایی: تکرار صدای “د”

معنی بیت ۴

اگر چرخ زمانه زمان کوتاهی به کام ما نبود غم مخور زیرا که حال و روز زمانه همیشه یکسان و ناخوشایند نیست.

معنی کلمات بیت ۴

هان: آگاه باش

نومید: نا امید، مأیوس

نه ای: نیستی، فعل منفی (اسنادی)

واقف: آگاه، باخبر

سرّ غیب: قضای الهی، سرنوشت و مقّدر

اندر پرده: در پرده‌ی غیب، پرده‌ی اسرار الهی

بازی‌های پنهان: اتفاقاتی که برای ما خواهد افتاد، پیش آمدهای آینده

آرایه های ادبی بیت ۴

تناسب: تناسب میان سرّ غیب و بازی‌های پنهان

معنی بیت ۵

هوشیار باش و هرگز نا امید مشو زیرا که از اسرار عالم غیب آگاهی نداری، در پشت پرده هستی، بازیهای بسیار هست، پس غم مخور.

معنی بیت ۶

ای دل، اگر سیل نابودی بخواهد که بنیاد هستی را زیر و زبر کرده و از جا برکند، آنگاه که نوح کشتیبان تو است، از آن وجود سیلاب، غم مخور.

آرایه های بیت ۶

ای دل: استعاره‌ی مکنیه و تشخیص

سیل فنا: تشبیه بلیغ اضافی (اضافه‌ی تشبیهی)

بنیاد هستی برکند: کنایه از این‌که نابود کند

تلمیح: به داستان حضرت نوح (ع)

سیل، نوح، کشتیبان و طوفان: مراعات نظیر (تناسب)

تکرار صامت ن : واج‌آرایی (نغمه‌ی حروف)

معنی بیت ۷

اگر به شوق رسیدن کعبه در بیابان گام برمی داری حتی اگر خار مغیلان تو را آزارها دهد، غصه مخور.

آرایه های بیت ۷

در و گر: جناس ناقص اختلافی

بیابان و خار مغیلان: مراعات نظیر (تناسب)

سرزنش کردن خار مغیلان: استعاره‌ی مکنیه و تشخیص

معنی بیت ۸

اگر چه منزل بسیار خطرناک است و مقصد ما بسیار دور، اما هیچ راهی نیست که پایانی نداشته باشد، پس غم مخور.

آرایه های بیت ۸

بس و نیست: تکرار

راه، مقصد، پایان و بعید: مراعات نظیر (تناسب)

تکرار صامت ن در مصراع دوم: واج‌آرایی (نغمه‌ی حروف)

معنی بیت ۹

حال و روز ما را در فراق معشوق و سرسختی مدعیان را به تمامی خداوند تغییر ده روزگار می داند، پس غصه مخور.

آرایه های بیت ۹

جانان و رقیب: تضاد (طباق)

حال و حال‌گردان: اشتقاق

معنی بیت ۱۰

حافظ تا زمانی که در گوشه نیاز و خلوت شبهای تاریک هستی و سخنت دعاست و درست قرآن غصه ای نداشته باش.

آرایه های بیت ۱۰

کنج فقر: استعاره‌ی کنایی (مکنیه)

تا و تار: جناس ناقص افزایشی

در و درس: جناس ناقص افزایشی

دعا، ورد و قرآن: مراعات نظیر (تناسب)